Bron: Groene Hart Archieven                                terug 

Van der Ysele - oude loop van den Yssel

bron

Top.-hist. atlas Midden-Holland 1495-1500

toegangsnummer

ac 54

inventarisnummer

2224 C 1

titel

Van der Ysele - oude loop van den Yssel

inhoud

Schetsmatige overzichtskaart van de waterbeheersing in het gebied tussen Utrecht, Vianen, Gorinchem, Dordrecht, Rotterdam, Alphen a/d Rijn en Woerden, 1498.

bronnenpublicatie

P. van der Krogt (2008), p. 38

literatuur

C.W. Hesselink-Duursma (1996) p. 99-104. C. van Someren (1984) p. 9-13. P. van der Krogt (2008), p.38

afmeting

31 x 45

techniek

ms. (inkt)

schaal

ca. 1:100000

orientatie

Z

annotatie

Drager: papier; aan de randen en op de vouw beschadigd. Watermerk: ketting, vertikaal, onderlinge afstand 2 à 2,5 cm. Achter de kaart zijn langs de randen stroken van 2 cm breed aangebracht op een zodanige wijze, dat er aan alle vier zijden een rand van circa 1 cm uitsteekt; deze rand is met inkt donker gemaakt. Deze stroken dateren vermoedelijk uit de tijd dat de kaart vervaardigd werd. Aan de achterzijde van oude vouwen zijn verstevigingsstroken aangebracht, die de kaart in acht delen verdeelt.

Uiterlijk: schematisch en overzichtelijk. Zeer geschikt voor het beoogde doel, te weten de waterbeheersing in en om de Hollandsche IJssel. - Behoort bij OA Gouda inv.nr. 2447.

In het kaartbeeld, teksten op vijf verschillende locaties. Linksonder: de zesde tekst, apart aan de kaart bevestigd. Elf steden zijn schematisch weergegeven door middel van cirkels, vermoedelijk met behulp van een passer (het middelpunt is een gaatje). Utrecht, Gouda en Dordrecht - een cirkel met straal 1,4 cm. Vianen, Gorinchem, IJsselstein, Montfoort, Schoonhoven, Oudewater, Woerden en Rotterdam - een cirkel met straal 1,2 cm. IJsselmonde, Haastrecht, Kortenoord, Bodegraven en Zwammerdam staan als kleine plaatsjes afgetekend. - Langs de Hollandsche IJssel en Oude Rijn zijn aan het einde van veenstroompjes kleine rondjes getekend, de uitwateringssluisjes. Tussen de stroompjes en vooral bij Haastrecht veel symbolen voor windmolens (zie ook: 2223 A 1). Het gebied ten westen van Haastrecht is hierop donkerder groen geschilderd.

Ad tekst 1: Voorstel tot verbreding op "goeder wijtten" van de IJssel van Oudewater tot aan de nieuwe dam bij Klaphek. Vervolgens zou bij Klaphek een overlaat gemaakt worden -evenhoog als de uiterwaarden langs de Lek-, om bij hoog water op de IJssel te kunnen spuien. De overlaat zou flauw hellend in de IJssel aflopen en met zware balken en planken bekleed zijn om het uitwielen van de bodem te voorkomen. Eventueel konden nog sluizen naast de overlaat aangelegd worden en voor een erg hoge waterstand op de overlaat schotten met daarin andere sluizen.

Ad 2: Voorstel tot het maken van een dam met sluizen bij IJsselstein. De IJssel zou dan vanaf Oudewater stroomopwaarts (richting Lek) goed toegankelijk gemaakt worden en de dam bij Klaphek zou weer geopend moeten worden, zodat de Lek tot IJsselstein zou lopen. De sluizen in de dam bij IJsselstein zouden 's winters openstaan, zodat de IJssel zichzelf zou uitdiepen en 's zomers gesloten zijn, zodat er "geschuurd" kon worden.

Ad 3: Voorstel om 's winters tussen St. Maarten (11 november) en Sinte Pieter (22 februari) alle uitwateringssluizen op de Holl. IJssel open te zetten, zodat het land zou onderlopen. Het Hof van Holland, Stadhouder en Raden adviseerden dit eerst te proberen tussen Gouda en Oudewater. Deze polder is rondom van dijken en kaden voorzien. Volgens verwachting zou de IJssel erdoor uitgediept worden en het land (voorzien van een sliblaagje) vet en vruchtbaar.

Ad 4: Voorstel ten oosten van Gouda een dam te maken met veel sluizen. Men vreesde, dat het verlanden zeer zou toenemen. Op deze locatie is in de 19de eeuw (ca. 1855) de Waaijersluis aangelegd.

Ad 5: Voorstel een dam met veel sluizen erin te maken aan het einde van de IJssel. Men vreesde, dat dit land en rivier ten westen van Oudewater zou schaden.

 


Tekst: 1. (ten zuiden van IJsselstein) Item naer veel informatie(n) so woert gestelt een provisie daer veel opinien in accorderen dat de voors. discordeerden te weten dat men die ysel graven soude van goeder wytten van beneden oudewater tot anden nyeuwen dam ende dan een een overstortinge te maken uter Lecke in den ysele zeer vlack inden ysel gaende ende mit stercke balcken ende plancken besorgen voer de stortinge niet te mogen wielen ende dat tenminste so lage alst buten lant vande vander Lecke ende op mager *baer so mocht men noch sluyssen besiden die stortinge maken ende voer swaer afwater mocht men opte stortinge scotdeuren maken ende oick aen de sluyssen.

2. (ten noorden van IJsselstein) Item enige waren van opinie ende seyden van enen dam mit sluyssen te maken van die stede van yselsteyn mits die ysel t effenen van beneden oudewatere opwaert den nyeuwen dam te openen ende die lecke te laten havenen tot an yselsteyn ende die sluyssen souden swinterdages open staen ende somerdages gesloten dat die ysele soe diepen ende scuren soude daer veel opinien tegen vallen.

3. (ten noorden van Gouda) Item oick syn veel opinien geweest met goeden exempelen bewyst van swinterdages tusschen sinte martyn tot sinte pieter in de vasten alle die sluyssen open te setten ende in ende uut te laten vloyen ende ebben ende overmits Informatie vanden hove van hollant soe hebben stadhouder ende Raet haer avys hier toe gegeven ende dat eerst te besoken tusschen der goude ende ouwater ande noortsyde stecken in desen polder rontomme bedyct ende becadet mitten lynscoterdyck tot woerden ende van woerden mitten Ryndyck tot goudtsluys ende van goudtsluis ter goude mit die goudtkade daer oick veel argumenten op vallen nochtans tsoude die ysel diepen ende tlant vet ende vruchtbarich maken

4. (ten westen van Gouda) andere zyn van opinie enen dam te maken boven der stede van der goude mit veel sluyssen daer oick veel swaricheyt in valt dat die ysel dan eer ende meer verlanden soude in een jaer dan sonder provisie in ses jaere oick mit goede redenen

5. t'eynder IJsele Enige sijn opinie hier t'eynder IJsele enen dam te maken mit veel sluyssen daer in. Daer veel opinien jegen sijn mit groote redene dat tot bederffenisse van den land een ryviere beneden der stede van Oudewat(er) nederwert. Linksonder: extra notitie vastgehecht. Item noch syn enige boven al van opinie overmits datter bygeval gesien ende gesciet is geweest in de utrechtse vrede dat die sluyssen alleen boven oudewater op geset waren ende **et dat jaer ende dach in ende uut stromen vloot ende ebbe omde wanden te scutten so dat dat binnenlant boven oudewater by dien in vloeyen so wetende van vettichheit ende gewas als men horen ende sien mach by diverssen *rectificien die de inlanders daer af bekent hebben Des* en twifelen enige mate Indien by oudewater vanden hove *rade consent van den heer van montfoorde datmen swinterdages twater in ende uut woude laten lopen alleen boven oudewater ende op cattenbroeck ende Rappinen an de noortsyde van de ysel het soude also profytten opt binnenlant van vruchtbaarheit ende vettichkeit datten ygelicken in andere quartieren van der ysel soe na doen souden sonderlinge* dier nu zeer jegen syn Dorso: Want in desen polder boven Oudewater staen luttel huus het is rontomme wel bedyct ende becadet mitten ysseldyck Ryndyck lynscoterdyck ende mit caden tusschen hollant ende utrecht soe dat meest twater dat in ende uut vloyen. soude wel bedwinge souden mogen van scade te doen ende tsoude groote vruucht ende profyt doen opt tlant ende inden ysel te scuren ende te diepen datmen totter ysel anders geen provisie behoud en souden dan alleen dat by exempel naer te doen in andere quartieren ende tsoude luttel cost wesen ende groot profyt opt lant.

toestand

Materiële toestand matig.

plaatsnaam

Midden-Holland

instelling

Streekarchief Midden-Holland